Relacja ze spotkania

W czasie spotkania „Życie jako świadectwo. Życie jako teatr” Józefa Szajnę wspominali jego przyjaciele: Helena Maria Grad – historyk sztuki, Jerzy Fąfara – pisarz i publicysta, Mieczysław Janowski – były Prezydent Miasta Rzeszowa oraz Adam Szajna – bratanek Profesora. Rozmowę poprowadził wykładowca WSIiZ dr Łukasz Błąd, który dziś pracuje w gabinecie niegdyś zajmowanym przez Józefa Szajnę.

W kontakcie ze studentami nie chciał relacji mistrz-uczeń, wolał, aby traktować go jako starszego i bardziej doświadczonego Kolegę – opowiadała Maria Helena Grad, Maria Helena Grad, pierwsza kuratorka Szajna Galerii w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie i współpracowniczka Profesora w Wyższej Szkole Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, w której w latach 2002-2005 Józef Szajna był wykładowcą. We WSIiZ dał się on zapamiętać jako bardzo lubiany nauczyciel, który potrafił mówić do młodych ludzi w sposób niezwykle bezpośredni i konkretny.

Jego zajęcia różniły się od zwykłych lekcji, często były inscenizowane, miały w sobie element zaskoczenia. Maria Helena Grad przywołała między innymi sytuację, gdy we WSIiZ doszło do zamieszania z salami i prof. Szajna zrobił zajęcia w swoim niewielkim gabinecie. On siedział przy biurku, a studenci zajęli podłogę – ale nietypowe warunki zupełnie nie przeszkodziły im w odbiorze wykładu. Najcenniejszym elementem zajęć prowadzonych przez Szajnę były zawsze odwołania do jego własnej twórczości – podkreślała Maria Helena Grad, która  łutem szczęścia nazwała spoczywające na niej obowiązki towarzyszenia profesorowi w czasie jego przyjazdów do Rzeszowa na zajęcia do WSIiZ. Jej udziałem stały się fascynujące indywidualne wykłady o sztuce i życiu autorstwa profesora Szajny, w tym także wspomnienia z jego dramatycznej wojennej przeszłości.

O wojennych i obozowych przeżyciach Profesora mówił Jerzy Fąfara, autor książki „18 znaczy życie. Rzecz o Józefie Szajnie”. Podkreślał on graniczny i ekstremalny charakter tych doświadczeń, a także wielokrotnie powtarzane przez Szajnę zdanie, że żyje on po raz drugi. Mieczysław Janowski, były Prezydent Rzeszowa, zapamiętał z kolei, jak Profesor mówił o tym, że żyje przez przypadek. Były to nawiązania do pobytu w Stehzelle – celi śmierci w obozie Auschwitz. Szajna wyszedł z niej tylko dlatego, że nastąpiła zmiana na stanowisku komendanta obozu, a nowy nadzorca Auschwitz unieważnił decyzje swojego poprzednika. Doświadczenia obozowe niezwykle mocno wpłynęły na całe życie Szajny, a także na charakter jego twórczości: Artysta wielokrotnie opisywał wojnę i przestrzegał przed nią, a dziś przesłanie jego sztuki stało się dramatycznie aktualne i jeszcze bardziej przejmujące.

W czasie spotkania bardzo mocno wybrzmiały wspomnienia dotyczące stosunku Józefa Szajny do rodzinnego miasta. Czuł się z nim bardzo mocno związany, choć w czasie swojego bardzo aktywnego zawodowo życia nie odwiedzał go zbyt często – mówił bratanek Profesora, Adam Szajna. Artyście zależało jednak na obecności w Rzeszowie – także poprzez sztukę. Bratanek Profesora zapamiętał między innymi, że gdy w Filharmonii Podkarpackiej skończyła się „Replika” najpierw na widowni przez kilka minut trwała cisza, zaś potem zaczęła się owacja na stojąco.

Jerzy Fąfara zwracał uwagę na bardzo mocne przyjacielskie więzi Józefa Szajny z wieloma rzeszowianami, przede wszystkim kolegami szkolnymi i więźniami obozu Auschwitz. To także dzięki nim młody Józek był w stanie przeżyć w obozowej rzeczywistości. Przywołane zostały także przedwojenne rzeszowskie lata. Gdy w II Liceum Ogólnokształcącym w toalecie pojawiła się wydrapana gwoździem karykatura jednego z profesorów wszyscy wiedzieli, że jej autorem jest młody Józek Szajna, ale nie spotkały go za to żadne konsekwencje, bo nawet nauczyciel uznał, że rysunek jest bardzo dobry – opowiadał red. Jerzy Fąfara.

Rzeszów docenił profesora Szajnę między innymi nadając mu godność Honorowego Obywatela Miasta – o tej uroczystości przypominał Mieczysław Janowski, który zwrócił także uwagę na ważny dla Rzeszowa Pomnik Przejście 2001. Podczas prezentacji tej rzeźby Szajna mówił, że jest to przejście od świata, który jest zły, do świata, który oby był dobry. Te słowa także nabierają dziś nowego i bardziej przejmującego znaczenia. Osobnym wątkiem były także rozważania nad tym, co dalej ze spuścizną Szajny (Szajna Galeria, Drabina do nieba) i w jaki sposób miasto Rzeszów powinno o nią dbać i propagować. Wspomniane zostało także startujące w tym roku Biennale im prof. Józefa Szajny, organizowane przez WSIiZ.

Spotkanie rozpoczęła prezentacja nagrania głosu profesora Józefa Szajny i jego wspomnień z lat przedwojennych spędzonych w Rzeszowie, a zamknęło nagranie filmowe z otwarcia Przejścia 2001, w którym Profesor przedstawił 10 prawd swojego życia.

Spotkanie wspomnieniowe odbyło się 20 kwietnia 2022 roku w Klubie Akademickim IQ. Partnerem wydarzenia było Miasto Rzeszów, spotkanie wpisuje się w rzeszowskie obchody 100. rocznicy urodzin profesora Józefa Szajny.

Zobacz relację filmową: